Dat is een van de vragen die het vaakst terugkeren. Begrijpelijk, want de vloeibare zepen in plastic bussen met pompjes zijn ooit in de markt gezet als hygiënisch alternatief voor het goede oude zeepstuk. Tijd voor een duik in de wetenschappelijke literatuur over zeep, handen, bacteriën en virussen.
Sinds de eerste coronalockdown weten we dat gewone zeep een belangrijk wapen in de strijd tegen virussen is. De zeepdeeltjes dringen in de membraan (de ‘mantel’) van het coronavirus en maken het virus kapot.
Bij bacteriën, daarentegen, zit het enigszins anders. Gewone zeep is niet of nauwelijks in staat om bacteriën te doden. Maar het is aangetoond dat handen wassen met zeep het aantal bacteriën op de huid beduidend vermindert. Zeep zorgt ervoor dat bacteriën met het water weggespoeld worden.
Maakt het daarbij een verschil of je vloeibare of vaste zeep gebruikt? Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn vaste zepen geschikt voor gebruik in de gezondheidszorg, net als vloeibare zeep. Maar, schrijft de WHO, bij vaste zepen is het belangrijk om niet te grote stukken te gebruiken en erop toe te zien dat het zeepstuk tussen het gebruik kan drogen. De zeep mag niet in zijn eigen sop blijven liggen. Een zeepschaaltje met gaten of gleuven (‘drainage’) is om hygiënische redenen belangrijk.
Uit onderzoek blijkt namelijk dat op zeepstukken die in gebruik zijn, in publieke ruimtes of thuis, bacteriën zitten. Zeepstukken die nat zijn, bevatten meer bacteriën dan zeepstukken die tussendoor kunnen drogen.
Zijn we dan dus toch beter af met vloeibare zeep? Niet noodzakelijk. Ook vloeibare zeep kan allerlei bacteriën herbergen. Vooral hervulbare zeepdispensers zijn vatbaar voor bacteriële verontreiniging. Niet gek als je bedenkt dat veel (publieke) dispensers door Jan en alleman aangeraakt worden en dat veel van die dispensers tussen de vulbeurten nooit volledig uit elkaar worden gehaald om ze grondig te reinigen.
Terug naar de vaste zeep en de hamvraag: als mensen eenzelfde stuk vaste zeep gebruiken, geven ze bacteriën aan elkaar door via de zeep? De Wereldgezondheidsorganisatie refereert in die context naar een interessante studie van twee Amerikanen.
In dat onderzoek werden commerciële zeepstukken nat en week gemaakt door ze in water te leggen. Die weke zeepstukken werden vervolgens opzettelijk besmet met Escherichia coli (een bacterie die in onze darmen voorkomt) and Pseudomonas aeruginosa (een bacterie die wondinfecties kan veroorzaken). De zeepstukken bevatten na die behandeling véél meer bacteriën dan wat je op een doorsnee zeepstuk kan verwachten.
Met die (geweekte en besmette) zeepstukken moesten zestien vrijwilligers hun handen wassen. Je zou verwachten dat hun handen daarna vol bacteriën zaten. Maar het onderzoek wees iets anders uit: geen enkele studiedeelnemer had op de handen een detecteerbare hoeveelheid van de bacteriën waarmee de zeepstukken opzettelijk verontreinigd waren. Blijkbaar spoelden zeep en water de bacteriën gewoon door de gootsteen. ‘Handenwassen met verontreinigde zeepstukken zal waarschijnlijk geen bacteriën overdragen’, concludeerden de vorsers.
De onderzoeksresultaten sluiten aan bij een ander onderzoek, waarbij twee groepen deelnemers zeepstukken moesten delen. Deze keer werden niet de zeepstukken opzettelijk besmet met bacteriën, maar de handen van vrijwilligers. Vervolgens wasten die studiedeelnemers hun handen met vaste zeep.
Met de gebruikte zeepstukken moesten studiedeelnemers uit een tweede groep hun (propere) handen wassen. Na het handenwassen bleek niemand uit de tweede groep besmet met de bacterie die de eerste groep vrijwilligers op de handen had gekregen.
De bewijslast dat bacteriën via een zeepstuk van de ene naar de andere persoon worden overdragen, is dun, klinkt het bij vorsers die van vuile handen hun studieobject hebben gemaakt. In een artikel van het Amerikaanse magazine Vice komen hierover interessante stemmen aan bod. Elaine Larson, professor epidemiologie aan Columbia University’s School of Nursing (VS), vat de kwestie als volgt samen: ‘Zolang je ervoor zorgt dat het niet in zijn sop ligt, werkt een gewoon zeepstuk prima. En als ze in het sop zit, spoel de zeep dan af met stromend water vooraleer je ze gebruikt.’